W 1959 roku w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych powstał odbiornik o nazwie Wawel. Był on wzorowany na telewizorach Turkus oraz Szmaragd i posiadał nowoczesną automatyczną regulację wzmocnienia. Pierwsze doniesienia prasowe o jego planowanej produkcji pojawiły się już w 1956 roku. Miał on występować w dwóch wersjach z kineskopem 17” /OT1793/ i metalową obudową /Trybuna Robotnicza 1959/ oraz z większym kineskopem 21” /OT2101/ i skrzynką drewnianą. Ostatecznie do seryjnej produkcji weszła jedynie wersja z dużym ekranem. Skrzynkę drewnianą zastąpiono początkowo bardziej stylową bakelitową.

Na przełomie lat 40/50-tych wielu producentów zagranicznych produkowało telewizory w obudowie bakelitowej, ale były to urządzenia relatywnie lekkie, z małymi kineskopami 12”. Należy przypuszczać, że ciężkie chassis i kineskop dużego Wawela zachowywały się niestabilnie w delikatnym opakowaniu bakelitowym. Po sprzedaży kilkunastu egzemplarzy w sklepie fabrycznym produkcja telewizora została wstrzymana. Defekty techniczne uniemożliwiły jego dalszą dystrybucję. Decyzję tę podjął ówczesny minister handlu wewnętrznego inż. Mieczysław Lesz. Po roku prac modernizacyjnych pojawił się Wawel w nowej odsłonie w skrzynce drewnianej, dobrze znoszącej znaczny ciężar odbiornika.  Na dole ramki umieszczono emblemat z nazwą telewizora. 

Foto 1: Wawel OT2101 – wersja 21” pierwotna bakelitowa

Foto 2. Wawel OT2101 – wersja 21” po modernizacji. Skrzynka „przejściowa”. Zdjęcie z broszury reklamowej

Foto 3. Wawel OT2101 – wersja 21” po modernizacji skrzynki. Scena filmowa z lat 60-tych

Foto 4. Wawel OT2101 – wersja 21” po modernizacji skrzynki. Kolekcja własna

Ta seria wciąż nie była ostateczną. Szacuję, że jej produkcja nie przekroczyła kilku sztuk. Inżynierowie z WZT kontynuowali prace w zakresie układów elektronicznych. Zmiany objęły zasilacz niskiego napięcia oraz układ generatora linii. Po tych usprawnieniach miłośnicy szklanego ekranu mogli już bez problemu kupić ostateczną wersję TV Wawel z oznaczeniem 2.
Fot. 5 Ostateczna wersja handlowa z kineskopem 21” oznaczona Wawel 2.
Fot. 6 Anons prasowy reklamowy telewizora Wawel 2 z roku 1962
Ciekawe, że instrukcja użytkownika dołączana do finalnego modelu numer „2” wciąż zawierała zdjęcie pierwszej wersji obudowy, co ilustruje fotografia poniżej. Istnieją dwa warianty tej instrukcji różniące się czasem powstania, drukarnią oraz w treści wykazem podzespołów użytych do montażu Wawela.

Foto 7. Instrukcja użytkownika dla odbiornika Wawel 2. Różnice w treści są następstwem modernizacji układów elektrycznych.

A co z planowaną produkcją mniejszego modelu z kineskopem 17” ?. W zasadzie można uznać, że została uruchomiona na poziomie prototypu, ale odbiornik miał inną nazwę – Topaz. Jego prezentacja odbyła się na międzynarodowych targach w Poznaniu w 1960 roku, podobnie jak Wawela 21”. Elektrycznie były to tożsame telewizory. Topaz z mniejszym kineskopem zapewne generował zbyt dużą temperaturę w małej metalowej obudowie, co źle wpływało na stabilność pracy odbiornika oraz kondycję podzespołów. Dobrze obrazują to powszechnie obserwowane stopione kratki wentylacyjne w dwóch innych „małych” polskich telewizorach Pegaz i Fala. Nie ma żadnych informacji o kontynuacji produkcji TV Topaz poza fazą prototypu.

Foto 8. Topaz OT1793. Telewizor 17” w metalowej obudowie. Tożsamy elektrycznie z TV Wawel.

Warto dodać, że skrzynka odbiornika Wawel została zaprojektowana przez Andrzeja Latosa (1930 – 2019), którego prace z zakresu wzornictwa przemysłowego można oglądać w Muzeum Narodowym w Warszawie. Chassis planowano wykorzystać do budowy teleradioli oraz odbiornika projekcyjnego.

Dokumenty źródłowe – Trybuna Robotnicza 1958-1962, Tele-Radio 1956
Dziękuję Panu Albertowi ze Śląska za informacje o pierwotnej wersji TV Wawel 21”. Unikatowe zdjęcie pochodzi z wakacyjnego numeru tygodnika Panorama, 1959.

Uzupełnienie 1:
Poszukiwania informacji na temat TV Wawel zaprowadziły mnie do popularnego radzieckiego czasopisma Radio i roku 1959. Znajduję się tam relacja z wystawy polskich urządzeń elektronicznych w Moskwie. Na załączonym zdjęciu widoczne są: pierwotna wersja 21” odbiornika Wawel, Topaz w metalowej obudowie, Szmaragd oraz Turkus a także prototypowy unikatowy odbiornik Neptun z obudową w kolorze młotkowym – opisany przeze mnie w innym miejscu w Galerii. Zatem czas powstania TV Wawel to rok 1959.

Foto 9. Wystawa polskiej elektroniki – Moskwa 1959 rok. Stoisko telewizyjne.

Uzupełnienie 2:
W 1961 roku na ogólnopolskiej wystawie sprzętu amatorskiego radiowo – telewizyjnego zaprezentowano m.in. telewizor Poemat. Zdobył on czwartą nagrodę. Ciekawe, że wygląda niemal identycznie z pierwotną wersją telewizora Wawel, wycofanego rok wcześniej z produkcji. Czyżby Jerzy Daszkiewicz był projektantem obu modeli?

Foto 10. Amatorski telewizor Poemat konstrukcji Jerzego Daszkiewicza, 1961.       

Uzupełnienie 3:
Odbiornik telewizyjny Wawel w pierwotnej formie był prezentowany na Międzynarodowych Targach w Poznaniu w 1959 roku. Mógł wówczas jeszcze nie działać, ale dobrze wyglądał.

Foto 11. Telewizor prototypowy Wawel na Targach Poznańskich w 1959 roku. Radio i Telewizja, 1959

Uzupełnienie 4:
Telewizor Wawel był bohaterem drugiego planu ważnego wydarzenia politycznego. Poniższe zdjęcie – źródło własne.

Foto 12. Odbiornik telewizyjny Wawel, źródło własne.